Herdenken Ja, ijken Nee!

Vandaag dodenherdenking, de vijf-en-zestigste alweer. De laatste jaren klinkt steeds luider de roep om niet alleen de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog te herdenken, maar de slachtoffers van alle oorlogen. Daar staat tegenover dat de vergelijking met de oorlog steeds vaker en steeds lichtzinniger gemaakt wordt.

Evert te Winkel

Gisteren riep PvdA-Kamerlid Mei Li Vos de PVV-Kamerleden zelfs op om bij de dodenherdenking van vandaag weg te blijven. Thomas von der Dunk heeft zijn lezing, getiteld: ‘Het nieuwe taboe op de oorlog,’ buiten gehouden, omdat Statenleden van VVD en CDA klaagden. Ook in deze lezing maakt hij de vergelijking met de Tweede Wereldoorlog, zich daarbij de vraag stellend: “Wat dan precies nooit meer?”

Volgens Von der Dunk heeft het, ik vat het tamelijk vrij samen, te maken met de opvattingen die tot onder meer Jodenvervolging leidden en een rechtsstaat die dit niet of niet voldoende tegenging. Belangrijkste opvatting aldus Von der Dunk is die van gelijkheid. Von der Dunk betoogt in zijn rede dat naast de tijd van de Franse overheersing alleen tijdens de Tweede Wereldoorlog dit recht niet gold. En de PVV, is zijn strekking, wil dit recht ook afschaffen, of op zijn minst inperken.

Wat betreft de PVV zijn het aantal vergelijkingen met de Nazi-tijd legio. Om een discussie dood te gooien is vaak alleen een vergelijking met deze oorlog nodig (godwinnetje), of de beschuldiging hiervan. De Tweede Wereldoorlog (vaak aangeduid met ‘De Oorlog’)is hét morele ijkpunt geworden. Vanavond herdenken wij de slachtoffers en denken voor de zoveelste maal: ‘Dit nooit weer.’

‘De Oorlog’ is de bron van vele ergernissen en ruzies. Wie is goed, wie is fout? Wie de Jood, wie de Nazi? Met ‘De Oorlog’ als moreel ijkpunt is de achterdocht toegenomen, het goed/fout denken in de Nederlandse maatschappij geïntegreerd (op een manier zoals wijlen Pim Fortuyn er alleen maar van kon dromen).

Hoop
Waarom, vraag ik me af, ijken we niet op de bevrijding? Wat ons allen verbindt is meer dan wat ons scheidt. Het vertellen van goede verhalen aan onze kinderen, kleinkinderen, buren, allochtone en autochtone medelanders brengt ons bij elkaar. “Thee drinken” noemde Geert Wilders dit eufemistisch. Er is een oorlog geweest. Er is een bevrijding geweest. Beide liggen in het verleden. Maar de laatste ervaren we nog dagelijks. En laten we deze vieren, en verder de doden herdenken zonder het morele oordeel van nu erbij te betrekken.

Dit is een christelijke site. En de bijbel kan ons iets moois leren. Wanneer je dan in de bijbel leest, zie je dat men de uittocht uit Egypte herdenkt, maar niet de slavernij. Men herdenkt tijdens het Purim hoe Esther de in het Perzische Rijk levende Joden redde van Haman, men herdenkt niet hoe men daar eerst voor strijden moest. We herdenken Pasen en noemen de (veronderstelde) vrijdag van Jezus dood een ‘goede vrijdag.’ Is dat de goede wijze?

Niet noodzakelijk. Het is goed om de doden te herdenken, om ook te denken aan het kwaad dat ons, onze voorouders en onze naasten en hun voorouders is aangedaan. Maar dat dient niet het ijkpunt te zijn. Het ijkpunt is het goede. Dat is dat wat ons hoop geeft, dat is onze bevrijding. Het kwaad dat wij elkaar aan doen is steeds verschillend.

Het kwaad dat Nederland de Indonesiërs aandeed tijdens de politionele acties is anders dan het kwaad dat de Duitsers de Nederlanders in de nazi-tijd aandeden. Maar het gevoel van vrijheid was voor beiden hetzelfde. Het kwaad dat de Bosniërs in Srebrenica werd aangedaan, door de Serviërs, door de Nederlandse militairen die hen niet afdoende beschermden en door de internationale gemeenschap die niet de Nederlandse militairen stonden en hen zo met lege handen liet staan is nauwelijks vergelijkbaar met de Tweede Wereldoorlog of Indonesië. Maar de vrijheid waar deze mensen naar verlangden was hetzelfde. Morgen is dus een groot feest.

Steeds opnieuw vergelijken met het kwaad (of Het Kwaad, De Oorlog, enz.) is niet hoopgevend. Is ook niet zo bedoeld. Onze vrijheid herdenken en dat als moreel ijkpunt gebruiken is niet alleen hoopgevend, maar ook iets wat we kunnen delen met iedereen. Daarmee zeg ik niet dat we geen vergelijkingen moeten maken met de Tweede Wereldoorlog, of welk afschuwelijk conflict dan ook. In tegendeel, ik ben daar helemaal voor omdat ze het debat op scherp kunnen zetten. Maar de oorlog kan als moreel ijkpunt niet zo op een voetstuk gezet worden dat deze een welhaast absolute status krijgt.