Categorieën
Kerk

Kerken vrezen niets van onderzoek naar vertrouwen

Foto Wikipedia

‘Nederlanders wantrouwen kerken’. De kop van dagblad Trouw is veelzeggend: De kerk als instituut is al haar geloofwaardigheid verloren. Zo mogelijk is het Reformatorisch Dagblad nog scherper: Vertrouwen in kerk tot dieptepunt gedaald. Radio daarentegen is het meest betrouwbaar. Volgens wie? Volgens een  onderzoekje. De conclusies hiervan mogen kerken rustig naast zich neer leggen, vindt Evert te Winkel.

Opinie

Verschillende media pikten een onderzoek op van het Sociaal Planbureau, waaruit zou blijken dat het vertrouwen in de kerk op een dieptepunt staat. Andries Knevel mocht opdraven om er op de radio over te vertellen.

Om niet al te flauw te doen, in het onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau, waarin verschillende instituties zijn onderzocht op vertrouwen, is hier vermoedelijk geen sprake is van een ‘stapeltje’, een onderzoek met verzonnen gegevens dus. Integendeel, dit diepgravende onderzoek van het SCP, met gegevens overigens van de Europese Commissie, beiden de minste niet, dient uitermate serieus genomen te worden. ‘Het instituut’ radio is betrouwbaarder dan ‘het instituut’ kerk. Helaas, het ‘instituut kerk’ bestaat niet en ‘het volk’ daar de mening over vragen is onzinnig.

Wetenschap
Vertrouwen is geen term die meetbaar, dus objectief, is. Een onderzoek naar vertrouwen is dus in de eerste plaats een onderzoek naar de vertrouwensbeleving. De onderzoeksmethode is dan de enquête. Zo’n onderzoek spreken we over: een onderzoek waarbij een onderzoeker (onderzoekers in dit geval) een onderzoeksvraag geformuleerd heeft, die onderzoeksvraag als basis gebruikte voor een enquête en deze mooie enquête aan een representatieve groep heeft voorgelegd, aan ‘Jan-met-de-pet’ dus. Het type onderzoek dat voer is voor statistici, maar geen feiten boven tafel brengt.

Via deze enquête, en nadrukkelijk is een extra lofuiting op zijn plaats, werd aan ‘Jan-met-de-pet’ zijn en haar mening gevraagd.  Daarbij werd de volgende vraag gesteld (pagina 61):

‘Ik wil u nu een vraag stellen over het vertrouwen dat u heeft in bepaalde instellingen. Zegt u mij voor elk van de volgende instellingen of u er eerder wel vertrouwen of eerder geen vertrouwen in heeft.’

Er waren andere mogelijkheden geweest voor deze enquête. Bijvoorbeeld dat de geënquêteerde de lijst met instituten voor de neus kreeg en daar de meest betrouwbare en de minst betrouwbare moest aangeven, of dat bij ieder instituut een rapportcijfer gegeven diende worden. Het SCP heeft een andere keuze gemaakt en die keuze is ook te verdedigen. Overigens blijkt uit de vraagstelling dat het over een telefonische dan wel persoonlijke enquêtering gaat. Dat juich ik toe, dat is beter dan een digitale. Dat terzijde.

Waar het om gaat is dat de manier van onderzoeken invloed heeft op de resultaten. Uit het onderzoek rolde uiteindelijk een percentage waaruit blijkt dat ‘Jan-met-de-pet’ de kerk minder betrouwbaar vindt dan de radio. Natuurlijk is het waar dat het SCP met een representatieve groep werkt. Die groep is in die zin representatief dat zij allemaal weinig of geen inhoudelijke kennis heeft. De enquête gaat niet over of de kerk en andere instituten wel of niet betrouwbaar is, maar hoe mensen dat ervaren. Dat verklaart de keuze voor radio als meest betrouwbaar. Met onder meer de politie, de geschreven pers en justitie die als minder betrouwbaar worden beoordeeld.

Pluriform
De verklaring voor dit resultaat valt voornamelijk toe te schrijven aan invloedrijke media. Berichtgeving in kranten, op radio en televisie heeft een grote invloed op de opinie van Nederland, berichtgeving kan een politicus maken en breken. Het aantal malen dat er afgelopen jaar negatief te beoordelen berichtgeving was over de radio, of daaraan gerelateerde zaken, is op een hand te tellen. Negatieve feiten die te maken hebben met geloof, religie of individuele kerken zijn afgelopen jaar veelvuldig in het nieuws geweest, met de steeds negatievere beoordeling van de kerk als gevolg. Dit onderzoek gaat meer over de media, dan over de kerk ‘als instituut’.

Die negatieve berichtgeving is er, is voor een groot deel ook terecht. En dat heeft; blijkens dit onderzoek. ook zijn weerslag op de kerk. Dat wisten we natuurlijk al lang. En kerken, die ontzettend pluriform zijn, zonder dat de buitenwereld daar erg in heeft, dienen daar ook rekening mee te houden. Niet om de berichtgeving te spinnen, maar om met alle kerken samen te laten zien hoe het moet.

Natuurlijk is daar binnen kerken een hoop bij misgegaan. Onhandig communiceren, zaken in de doofpot stoppen. Het is gebeurd. En vertrouwen moet je altijd verdienen. Door bij misstanden open en eerlijk te zijn over de misstanden en de eigen rol daarin. Maar daarmee bestaat er nog geen instituut kerk. Daarvoor zijn er te veel kerken, teveel verschillende denkrichtingen en te veel eigen initiatieven. Kerken zijn veel te onafhankelijk om in een instituut gestopt te worden.

Ook het SCP heeft hier, zoals Jaap Marinus op de website Staatgeschreven al duidelijk maakte, een blinde vlek voor. ‘Het instituut’ kerk is een lastige term in een tijd van oninstitutionalisering. Wat is een instituut volgens het SCP? Er zijn een aantal instituten gekozen, maar op basis waarvan? Ik heb nergens het instituut SCP, het instituut Centraal Planbureau (of zijn deze voor het gemak maar onder regering gerekend?), het instituut Koningshuis of zelfs het Nexus Instituut langs zien komen.

Wat maakt de kerk inhoudelijk gezien een instituut? Als dat, waar ook Staatgeschreven al op wijst, gaat over de PKN en de RKK in Nederland bij elkaar opgeteld, is dat een eenzijdig beeld en het roept ook vragen op waarom de PKN en de RKK bij elkaar opgeteld kunnen worden. En waarom dan niet Millî Görüş, toch een belangrijke en spraakmakende religieuze organisatie met een flinke achterban.

Het idee dat de kerk een verouderd instituut is, leeft al lang. Diezelfde perceptie komt ook hier terug. Daarmee wordt de werkelijkheid bepaald geen recht gedaan. Juist ook omdat de enorme verscheidenheid binnen kerken binnen en buiten de PKN en RKK niet meegeteld worden.

Er zijn inhoudelijke keuzes gemaakt die de uitkomst van het onderzoek, statistisch: dus bij voorbaat verdacht, beïnvloedden. En uit dat onderzoek is gerold dat een grote groep maar weinig vertrouwen in kerken heeft. Eerlijk is eerlijk, ook het SCP noemt de berichtgeving in media (over het misbruik in de Rooms Katholieke Kerk) als mogelijke oorzaak. Het misbruikschandaal, een schandaal in feite van vijftig tot zeventig jaar geleden, raakt de meeste andere kerken niet, behalve in de perceptie van een groep buitenstaanders, hier ‘Jan-met-de-pet’ genoemd.

Het zegt ook niets over de kerken zelf, net als dit onderzoek niets over de kerken zelf zegt. Hooguit zegt het iets over denkwijzen in Nederland. Maar door de kwantitatieve en statistische benadering van het onderzoek blijft ook hier een dichte mist omheen hangen. Het ‘instituut kerk’, om het scherper te stellen, bestaat niet. In feite is een onderzoek gedaan naar een niet bestaand fenomeen, een verschijnsel alleen in de taal, maar niet in de werkelijkheid. Vergelijkbaar met de vraag: ‘Vindt u dat de uitingen van eenhoorns wel of niet betrouwbaar zijn?’

Dit onderzoek lijkt sterk op het momenteel populaire ‘vox populi’, de stem van het volk, waar nieuwsmedia tegenwoordig erg gek op zijn. Gewoon mensen vragen wat ze ergens van vinden en er rolt altijd wel nieuws uit. Maar daarmee is het geen nieuws. Soms kan een vraag ook gewoon onzinnig zijn, zeker om die te stellen aan leken. De waarde van dit onderzoek benadert dan ook nul en mist alle aanleiding om veel nadruk op te leggen. Kranten koppen wel erg makkelijk met de meest dramatische conclusies van een onderzoekje naar een niet bestaand fenomeen. Kerken hoeven zich daar echt niets van aan te trekken.

Dit is een try-out artikel. Binnenkort begint Vrijzinnig Evangelisch met een nieuwe website, die opinieert over christelijke onderwerpen. Voor reacties, mail naar Evert te Winkel

Door Evert te Winkel

Initiatiefnemer van Vrijzinnig Evangelisch. Ooit een wat zurige bijna-ex-evangelische, inmiddels opbouwend-kritisch evangelisch. Probeert aardiger te zijn.