De kerk heeft innovatie nodig

Om de kerk ook voor de toekomst geloofwaardig maar vooral relevant te houden, moet de kerk veel meer dan nu het geval is innoveren. Dat zegt Mark Peter van der Bijl, hoewel hij onderschrijft dat het innovatieve klimaat verbeterd is. Daarbij moet de kerk wel oppassen niet de inhoud kwijt te raken. 

Mark Peter van der Bijl

Heeft de Kerk een toekomst?
De cultuur en maatschappij van Europa zijn de afgelopen jaren zodanig veranderd dat dit grote gevolgen heeft voor het denken, het geloof en de kerk. De kerk kan bij de ontwikkelingen niet zomaar achterblijven. De huidige tijd wordt vaak postmodern en post-christelijk genoemd, overal zijn de gevolgen van de doorgaan de secularisatie zichtbaar. Het christendom is niet meer vanzelfsprekend de bron van de cultuur, de maatschappij is aantoonbaar pluriformer geworden, met als gevolg dat nieuwe groepen bereikt moeten worden met het christelijk geloof, wil tenminste het de kerk haar relevantie behouden.

Deze nieuwe situatie brengt de nodige problemen en uitdagingen voor de kerk met zich mee. Geloofwaardigheid en een goede contextualisatie zijn nodig om de mensen van vandaag weer te bereiken. De kerk is nog steeds nodig vanwege de maatschappelijke en sociale waarde die ze vertegenwoordigt, maar dit is voor de huidige generatie Nederlanders niet meer vanzelfsprekend.

Is innovatie het antwoord?
Geloofwaardigheid en een goede contextualisatie zijn nodig om de mensen van vandaag weer te bereiken. De kerk is nodig vanwege de waarde die ze vertegenwoordigt, maar dit is niet meer vanzelfsprekend. Het antwoord voor deze problemen kan liggen in innovatie en vernieuwing.

Eigenlijk is innovatie altijd nodig om te overleven en relevant te blijven. In kerktaal wordt dit semper reformanda genoemd. Maar onmiskenbaar is de kerk van nature nogal conservatief. Creatieve mensen, pioniers en veranderaars krijgen meestal te weinig speelruimte, maar tegenwoordig lijkt daar verandering in te komen. Innovatie moet ook meer zijn dan alleen cosmetische en uiterlijke aanpassingen. In andere woorden, niet de dingen beter doen, maar andere dingen doen.

Dit vraagt wel om een aantal voorwaarden, want innovatie is een zaak van de lange adem. Zo zullen vernieuwers wat verder van het (machts)centrum moeten zitten, waar de nadruk meer op stabiliteit ligt. Ze zullen als team van een samengestelde afkomst moeten zijn om elkaar aan te kunnen vullen, een hybride cultuur als het ware. Er zal een gezamenlijke uitdaging en gezamenlijke waarden moeten zijn om dit avontuur aan te gaan. Dit kan het beste gebeuren in innovatieve omgevingen, wat verder weg van het starre midden. Dit kan via programma’s ontwikkeld worden of via organische groei tot stand komen.

We herkennen drie soorten omgevingen waar innovatie beoefend kan worden, de eerste wordt ook wel een laboratoriumomgeving of vrijplaats genoemd. Hier is de grootste vrijheid om nieuwe dingen te beginnen, het liefst zonder teveel controle. Als de nadruk meer ligt op relaties ontwikkelen en samenwerken, spreken we van een broedplaats. Als laatste spreken we van een startplaats (of couveuse), waar vooral kennis wordt verzameld, maar ook weer wordt doorgegeven, bijvoorbeeld via onderwijsinstellingen zoals de J.H. Bavinck Leerstoel Churchplanting aan de VU.

Innovatie in het verleden
Innovatie lijkt wederom een moderne uitvinding, maar er zijn in de kerkgeschiedenis genoeg voorbeelden van geslaagde innovaties. Denk bijvoorbeeld aan de kloosterordes, maar ook de zendingsbeweging, begonnen als lekenbeweging, en de opkomst van de evangelische beweging in Nederland. Niet alle innovatie is succesvol geweest. Een goed niet-geslaagd voorbeeld is het DAWN principe (Discipling A Whole Nation, in Nederland bekend geworden als VisNed). Hierbij werd als doel gesteld om tegen het jaar 2000 een bepaald, vrij groot, aantal nieuwe kerken te hebben gestart. Dit was een concrete invulling van saturation planting. Helaas voor degenen die deze plannen bedachten zijn deze aantallen nooit gehaald en bovendien sloten er in dezelfde periode nog meer kerken hun deuren.

Oplossingen
Innovatie is heel breed is en daarom zullen er keuzes worden gemaakt. We zien op een aantal terreinen al dat er innovatieve ideeën op gaan komen. Deze kunnen we vinden op het terrein van nieuwe vormen van ecclesiologie (leer over hoe je kerk kan zijn), met minder nadruk op het eigen kerkgenootschap (post-denominalisme). Allerlei vormen van ‘emerging’ kerk zijn, dwingen wel om na te denken over wat een minimale ecclesiologie moet zijn (zie bijvoorbeeld de uitstekende MA-thesis van Teun van der Leer De kerk op haar smalst).

Het is erg gemakkelijk om bij nieuwe vormen ook een deel van de inhoud kwijt te raken. Ook worden vastgeroeste ideeën over ambt en leiderschap ter discussie gesteld, maar ook de ideeën over lidmaatschap, meerdere nationaliteiten in de kerk en omgaan met de nieuw sociale media die het internet biedt. Op al deze gebieden zien we dat vanuit de innovatie er andere oplossingen en mogelijkheden komen, die nodig zijn in een veranderende maatschappij waarin geloof niet langer vanzelf spreekt. Bij innovatie moet er voldoende ruimte zijn, worden gegeven, maar ook worden genomen, om hier mee aan de slag te gaan.

Vrijzinnig Evangelisch is nog op zoek naar mensen die opiniërend kunnen schrijven over allerlei onderwerpen die te maken hebben met (christelijk) geloof of kerk. Geïnteresseerd? Stuur een bericht via de contactpagina.