Prijzenswaardige poging om Bunyans boek te verfilmen

Gelukkig maar dat de vroegere polarisatie tussen baptisten, anglicanen en rooms-katholieken nu niet meer bestaat. Dat concludeert Evert te Winkel naar het zien van de film The Pilgrim’s Progress, een verfilming van het gelijknamige boek van John Bunyan.

Evert te Winkel

Iemand die het aandurft om een preek te verfilmen mag geprezen worden. Zelfs als het resultaat niet al te goed is. Iedereen met het lef om John Bunyans The pilgrim’s progress (in Nederland: De pelgrimsreis naar de eeuwigheid) te verfilmen heeft wat mij betreft al wat puntjes gescoord. Waar het boek qua verhaal bijna onleesbaar is: er gebeurt iets, één van de karakters houdt een preek, er gebeurt opnieuw iets en er volgt weer een preek, is de film zelf een stuk vlotter.  Gelukkig maar.

Het boek van John Bunyan gaat, zoals de Nederlandse titel al laat zien, over de reis van een pelgrim naar de eeuwigheid. Daarmee is de verfilming van het boek te bekijken als een meer theologische invulling van de film Escape from hell, van dezelfde makers en met dezelfde hoofdpersoon. Het verhaal leunt wel veel minder op de zeer matige special-effects van de eerste film. Enkele keren komen de special-effects terug, zoals een bij, opnieuw, beelden van de hel. Ook deze zijn niet erg fraai, alhoewel wel wat mooier dan in Escape from hell.

Gelukkig hebben de filmmakers nogal in de preken moeten knippen om de filmduur tot acceptabele proporties terug te brengen. Daardoor wordt het geheel stukken vlotter en behapbaarder. Ook hebben de makers geprobeerd het verhaal te vertalen naar een moderne tijd. Zo spelen de kinderen van hoofdpersoon Christen met de gamecomputer, Nintendo zou ik als niet-gamer denken. Ondanks dit alles blijft het verhaal van de film redelijk taai, maar stukken minder taai dan het boek dat als basis diende voor de film. Het zou wel beter geweest zijn als er nog meer geselecteerd was, zodat het verhaal minder ingewikkeld zou worden.

John Bunyan schreef het verhaal in de gevangenis, hij ging tegen de Anglicaanse Kerk –net opnieuw tot staatskerk verheven door Charles II- in, naar aanleiding van al dan niet fictieve dromen. In zijn droom ziet Bunyan een man met de naam Christen. Alle personages in het boek hebben een naam naar de karaktereigenschap die zij in het verhaal voorstellen. Alleen Christen en Evangelist zijn vernoemd naar hun rol in het verhaal.

Christen (Dan Kruse) komt in het begin van The Pilgrim’s Progress Evangelist tegen, een straatprediker, die hem waarschuwt dat de stad Destruction, waar Christen met zijn gezin woont, vernietigd zal worden door vuur. Het zondebesef van Christen groeit tot een last op de schouders, in de film verbeeld tot als een soort jutten zakken op de rug. Ondanks herhaaldelijk aandringen van Christen wil zijn vrouw niet mee als Christen aan de vernietiging wil ontkomen. Hij rent weg, waarop zijn vrienden Halsstarrig en Plooibaar hem achterna komen.

Onderweg naar de Verdorven Poort, waar Christen eerst doorheen  moet voor hij op weg kan naar de Toekomstige Stad –de hemel-, gaat Halsstarrig terug naar huis en haakt Plooibaar af wanneer hij en Christen in het Moeras van Ellende terechtkomen. Help redt Christen uit het moeras, waar hij diep ingezakt was door zijn zware last. Daarna raadt Wijsheid van deze Wereld (zeer sterk gespeeld door Rick Hite) Christen aan om de last kwijt te raken bij Wetticisme en zijn zoon Goed Gedrag. Door de wet te houden, in het verhaal door de berg Sinaï te beklimmen, kan Christen van zijn ondragelijke last afkomen.

Het is niet zo moeilijk te raden wat er gebeurt: Christen slaagt er niet in om de stijle helling van de berg Sinaï te beklimmen. Gelukkig wordt hij door Evangelist, die op dat moment weer bij Christen langskomt, weer op de goede weg gewezen. Zo bereikt Christen de Verdorven Poort, die geopend wordt door poortbewaker Goede Wil, die in deel twee van het boek, over de Christinne, de vrouw van Christen, Jezus zelf blijkt te zijn. Na deze poort begint de Christenreis die via Plaats van Verlossing (het kruis) naar de Toekomstige stad moet leiden.

Namen als Christen, Wijsheid van deze Wereld, Wetticisme, Luiheid, Hypocrisie en andere zijn soms ergelijk zwart-wit. Nog vervelender is dat deze namen al veel te veel onthullen over hun rol in het verhaal. Iemand met de naam Halsstarrig zal zich niet laten overhalen door christen, terwijl iemand als Plooibaar vanzelfsprekend opgeeft als het zwaar wordt. Zodra je de naam weet ken je ook de rol in het verhaal. In de film wordt dit gebruik van namen, dat het oorspronkelijke verhaal ook typeert, overgenomen, zoals veel wordt overgenomen. In grote lijnen volgt de film het verhaal.

De verschillen zijn de vertaling naar een moderne tijd -wat je aan de kleding ziet, maar verder weinig tegenkomt-, het inkorten van de preken en het weglaten van de duidelijke anti-paapse en anti-anglicaanse elementen in het boek. Zo reist Christen op een gegeven moment door de Vallei van de Schaduw van de Dood (naar Psalm 23). Aan het einde van deze gruwelijke vallei gekomen ziet Christen de resten van vele pelgrims en anderen liggen. Als hij zich afvraagt waar deze resten; botten, bloed en veel meer, vandaan komen, ziet hij een grot met daarin twee reuzen: Paus en Heidens, waarvan het verhaal zegt: “…door wiens kracht en tirannie velen op wrede wijze werden gedood.” Zowel de Paus, als de heidenen (waarschijnlijk heel breed bedoeld) als elders in het boek de anglicanen krijgen er behoorlijk van langs.

Het is om het verhaal te begrijpen heel belangrijk om te weten dat het boek geschreven is vanuit de polarisatie tussen de anglicanen en de baptisten, tot de laatsten behoorde Bunyan. Van die polarisatie is in de film niet zoveel te merken. Bunyan werkte als voorganger en straatprediker en kwam daarvoor in de gevangenis. In die periode schreef hij dit boek. Mensen die Bunyan tijdens zijn prediking tegenkwam kunnen gemakkelijk model hebben gestaan voor karakters als Halsstarrig of Wetticisme.

Het meest dramatische moment van de film is dat waarop Christen voor het kruis op de Berg van de Redding staat en terwijl Amazing Grace begint te spelen de last van zijn schouders valt. Ook de gevaren en verleidingen die Christen steeds opnieuw tegenkomt vergroten het drama, hoewel de afloop natuurlijk al bekend is. Veel gevaren moet hij zelf doorstaan, zoals Apollyon, letterlijk: vernietiger, en de Vallei van de Schaduw van de Dood. Andere gevaren gaat hij samen aan met Gelovige (Terry Jernigan) –die bij het dorp Leegheid (Vanity) veroordeeld en op de brandstapel gedood wordt, waarop Christen kan ontsnappen- en Hoopvol –bij de reus Enorme Wanhoop en de Toekomstige Rivier-.

Alleen de titel geeft al veel weg van het verhaal, zeker als je het boek kent kom je niet voor verrassingen te staan wat betreft het plot. Voor anderen die nog niet zo bekend zijn met het boek is de film een goede introductie op een boek dat iedereen gelezen wil hebben, maar niemand graag lezen wil. Een boek dat nu het christendom in de westelijke landen onder druk staat, door de polarisatie tussen verschillende christelijke groepen niet meer van deze tijd is. Een tijd waarin de rooms-katholieke paus niet langer de antichrist representeert en de Engelse koning niet langer de heer Belial zelf.

Als de les van deze film is dat christenen nooit meer terug moeten naar de toenmalige polarisatie, dat we samen onderweg zijn naar de eeuwigheid, dan is dat een mooie les. Voor het overige is het een fraaiere film dan Escape from hell, met net wat teveel preken.

The Pilgrims Progress
Regie: Danny Carrales
Cast: Dan Kruse, Jeremia Guelzo, Jerry Ternigan
Jaar: 2008