‘vleesch noch visch’

Anthony Ruijtenbeek

Zowel hoofdschuddend als glimlachend heb ik de reacties rondom de Nacht van de theologie gevolgd. En dan bedoel ik niet zozeer die van de gebruikelijke ‘incrowd’ rondom de organisatie, maar de reacties vanuit wat je zou kunnen de ‘refogelische zuil’ (grofweg het ND, de EO en de CU). Net zoals vorig jaar werd er een brave vertegenwoordiger van het heersende links-vrijzinnige establishment gekozen; Erik Borgman.

Vakinhoudelijk kan men van Borgman zeggen dat het een degelijke denker is die bekend is met z’n klassieken. Met enig recht kan men zeggen dat hij in het Nederlands taalgebied dé erfgenaam is van het werk van Schillebeeckx. Voor protestanten die Schillebeeckx niet kennen zou men, héél grofweg, hem enigszins kunnen vergelijken met Harry Kuitert. Beide probeerden een brug te slaan tussen hun respectievelijke kerken en de toenmalige tijdsgeest.

Het verschil is dat het inhoudelijke corpus van de dogmatische leer in de Rooms Katholieke Kerk wat meeromvattender is dan in de toenmalige gereformeerde kerk en de huidige Protestantse Kerk Nederland. Dat zorgt ervoor dat Kuitert meer systematisch redeneert. Schillebeeckx bleef proberen de ’taal’ van de katholieke leer en de eisen van de tijdsgeest te harmoniseren, wat weliswaar teksten oplevert die soms grenzen aan de poëzie, maar weinig concreet toepasbaar zijn.

Anno nu kunnen we concluderen dat beide hun doel niet gehaald hebben. Kuitert heeft het christendom vaarwel gezegd en de theologie van Schillebeeckx wordt tegenwoordig vooral als verouderd beschouwd. Wat ook meespeelde, was dat de beweging die ze vertegenwoordigden ‘vleesch noch visch’ was. Hoe men ook z’n best deed, het was voor progressieven buiten de kerken te ’tam’ en teveel een surrogaat, dan kon je beter voor het origineel kiezen.

Echt serieus genomen werden ze ook niet door de linkse voorhoede. Eigenlijk vervulden ze de rol van de ‘goede Duitser’ in oude oorlogsfilms, of die van Alexander Dubček en Michael Gorbatsjov. Ook liep men vaak nét een paar stapjes achter de actualiteit aan.

De theologie van Borgman lijkt er op gericht om het ‘Nederland droomland’ van de jaren ’90 in een kaasstolp te stoppen en te conserveren. Door verschillende thema’s uit de mystieke theologie (via negativa, radicale ‘andersheid van God’) toe te passen in de systematische theologie, wil hij de scherpe kantjes van de katholieke leer af halen, zodat het aanvaardbaar wordt voor de zinzoeker; ‘zin’, het cadeautje voor iemand die verder alles al heeft. Ook hier weer het typische verschijnsel dat voor hem de dogmata van de Rooms Katholieke Kerk niet vloeibaar genoeg kunnen zijn, terwijl de tijdsgeest van de jaren ’90 in beton gegoten moet worden. En uiteraard is het té derivatief om aantrekkelijk te zijn voor buitenstaanders.

Even los van de waarheidsvraag, welke toch uiteindelijk doorslaggevend zou moeten zijn, wat trekt protestanten uit bovengenoemde groep hier toch zo in aan?

Ik keek altijd met een wat gemengde blik tegen zowel Evangelischen als Gereformeerden uit de kleine oecumene (GKv, NGK, CGK) aan. Enerzijds was het een beetje vreemd volk wat half buiten de maatschappij leek te staan, anderzijds hadden ze juist door die ‘reservaatswerking’ bepaalde zaken bewaard die in de rest van onze maatschappij wat verloren leken te gaan. En juist dat probeert men in mijn ogen in een hoog tempo kwijt te raken. Natuurlijk is het goed om open te blijven staan voor ontwikkelingen in de maatschappij, maar is het nu nodig om alle eigenheid overboord te gooien om een kopie van een aftreksel van een derivaat te worden?

Een heel recent voorbeeldje ter lering maar vooral vermaak stond recent op Goedgelovig.nl. Het artikel, een toespraak van Reinier Sonneveld, hanteert weliswaar nog het typisch evangelische jargon, zoals een buitenstaander als ik dat kent: veel demagogie, inhoudelijk arm met de nodige fouten en een toon alsof je achter iedere zin in gedachten een luid ‘amen’ hoort zeggen.

Maar wie de argumentatie nader bekijkt, ziet dat deze in de kern zo postmodern en relativistisch is als mogelijk. Ik wil de schrijver wel een tegenvoorspelling bieden: als deze lijn zich doorzet, dan zullen zijn kinderen geen christenen maar ‘zinzoekers’ zijn. Liever echt dan namaak.

Anthony Ruijtenbeek is katholiek blogger en publicist

Naschrift: Terecht wijst Ad Geerling erop dat Harry Kuitert niet hervormd is. Kuitert is gereformeerd. Is in de tekst aangepast.
Vrijzinnig Evangelisch beschouwt dit artikel als gespeeld op de bal. In de kern komt de redenatie hier op neer: Als je het geloof aanpast aan de tijdgeest giet je uiteindelijk de dogmatiek van de tijdgeest in beton. Als je echter je eigenheid bewaart, dan kan je ook aantrekkelijk zijn voor buitenstaanders.