Ondanks de verassende titel gaat dit boek over wat protestantse katholiciteit inhoudt. Katholiek is namelijk te vaak uitgelegd als niet-protestant. In dit boek wordt uitgebreid en m.i. overtuigend beschreven dat protestanten óók katholiek zijn. Maar liefst 25 auteurs van PKN huize beschrijven wat protestantse katholiciteit voor hen betekent voor kerk-zijn, geloven en leven.
Het woord katholiek wordt voor het eerst gebruikt door de kerkvader Ignatius (114 n. Chr.) en komt uiteindelijk terecht in de geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel (381). Ook komt zij terug in lid 1 van artikel 1 van de kerkorde van de PKN, waar staat “De Protestantse Kerk in Nederland is overeenkomstig haar belijden gestalte van de ene heilige apostolische en katholieke of algemene christelijke kerk…” Elke kerk die zich verbonden weet met de wereldwijde kerk van alle eeuwen mag zich dus katholiek noemen volgens de auteurs.
Het gemeenschappelijke woord
Het boek bevat een twaalftal artikelen waarin door diverse theologen de aspecten van katholiciteit worden behandeld en vijftien portretten van protestants-katholieke theologen door de eeuwen heen. In één van de twaalf artikelen pleit Wim Reedijk voor een katholieke manier van Bijbellezen.
Dit houdt voor hem in dat het gemeenschappelijke beleefde Woord het primaat krijgt boven het individuele, dus dat de plaats van de Bijbel in de liturgie belangrijker is dan de bijbel thuis lezen en wat dat voor het individuele heil betekent. De verbondenheid met de traditie is ook belangrijk. Hiermee wordt voorkomen dat slechts één kerkinrichting, theologie of zegsman te dominant wordt. Een derde punt over het bijbellezen: de bijbel wordt geestelijk verstaan met Christus in het middelpunt. Dit kan gevolgen hebben voor de exegese.
Maarten Wisse beschrijft de katholiciteit vanuit de Nadere Reformatie en waarschuwt tegen de neiging van het protestantisme (vooral de conservatieve vleugel) om zich terug te trekken in hun eigen protestantse bolwerk. Voor Wisse is de uitdaging van het katholieke gelegen in de openheid naar God en de mensen toe, die er voor zorgen dat gesloten structuren, instituties en geloofsopvattingen worden opengebroken vanuit een nieuwe ontmoeting met de Heer, ingebed in de traditie. Katholiek zijn betekent een levende kerk van Jezus Christus te zijn.
Voor Bram van de Beek is katholiciteit een eigenschap van de kerk. De kerk is katholiek. Van de Beek betrekt dit op de relatie tussen de kerk en de cultuur. Een oude definitie (430) zegt: Katholiek is ‘wat overal, wat altijd en wat door allen geleerd is.’ Katholiciteit heeft dus oude wortels en overstijgt de reformatie. De waarheid van de kerk is voor Van de Beek niet exclusief, maar wel normatief. Er mag wel ruimte zijn voor contextualisatie, maar een terugkeer naar de katholiciteit zal de cultuur moeten overstijgen.
Portretten
Naast nog diverse andere interessante artikelen over katholiciteit, schetst het boek vijftien korte portretten van protestants-katholieke theologen, beginnend bij Luther, via Melanchton, Calvijn, Voetius, Bavinck, van Ruler tot Berkhof. Hierin wordt gekeken hoe in hun leven en geschriften vorm werd gegeven aan de katholiciteit binnen het protestantisme. Deze combinatie van afwisselende artikelen en de portretten maken dit tot een boeiend en leerzaam boek, in de eerst plaats voor protestanten, die te weinig beseffen dat ze ook katholiek zijn.
Evangelisch is ook katholiek
Het kan leerzaam zijn voor rooms-katholieken om te kijken of hun exclusieve waarheidsclaim op de kerk wellicht een belemmering voor eenheid kan zijn. Ten slotte kan het ook evangelischen helpen om beter na te denken wat kerk-zijn inhoud en wat hun bijdragen aan eenheid kan zijn en welke rol traditie daarin kan spelen.
Dit thema inspireerde ook drs. Jan Martijn Abrahamse, zelf van evangelische huize, om in zijn afstudeerscriptie (pdf) te onderzoeken of katholiciteit nog breder getrokken kan worden dan de PKN en kan gelden voor elke kerk, incl. de evangelische kerken. Voor Abrahamse wordt katholiciteit in de eerste plaats zichtbaar in de plaatselijke gemeente en vormt zij de basis naar openheid naar andere ‘katholieke’ kerken. (p.88) Voor Abrahamse is katholiciteit niet alleen actueel, maar ook urgent voor alle hedendaagse kerken. Deze scriptie vormt een goede aanvulling op dit boek. Ook dr. Henk Bakker komt tot een kritische, maar waardevolle aanvulling vanuit het standpunt van een baptist.
Wij zijn ook katholiek
Over protestantse katholiciteit
Dr. J. Kronenburg, dr. R. de Reuver (red.)
Uitgeverij Protestantse Pers – Heerenveen 2007, 311 blz.
2 reacties op “Wij zijn ook katholiek”
En zo zijn we ook alleen orthodox, natuurlijk.
Er is een sterke tendens naar hereniging waar te nemen in het Nederlandse protestantisme. Ja, we zijn natuurlijk ook altijd katholiek geweest want behorend tot de algemene christenheid. Ik kom uit een Belgische katholieke opvoeding en – hoewel het bijkomstig was – mij fascineerde net dat bonte allegaartje in het protestantisme… dat niettemin toch ook op één of andere manier wel degelijk een eenheid vormde.
Wat dat Belgische Rooms-Katholicisme betreft: ik heb het als literair-Bijbels als zeer armzalig ervaren en ervaar het nog vaak zo: en vaak nog meer aan de top dan aan de basis.
Daarbij vormt de (decennialang nochtans behoorlijk gezaghebbende Brugse) bisschop Vangheluwe een wel zeer diep gevallen dieptepunt waarbij het hele land naar adem hapt. Maar er zijn gelukkig nog wat andere voorbeelden, natuurlijk.
Ik zie hier ook evangelische/protestantse mensen zoeken naar meer eenheid met de katholieken… soms heel mooi om te zien… soms ook helemaal niet.
Ik kijk zeker niet naar de Roomse kerk als de ‘oer-kerk’. Dat is zij met stellige zekerheid niet! Qua grote stroming in de christenheid heeft de orthodoxie met haar ‘Byzantium’ met gemak 1000 betere argumenten om aanspraak te maken op een begrip als ‘oer-kerk’… dan leunt haar traditie daar wel een stuk dichter tegenaan.
Het ware voor Nederlandse protestanten zinvoller om het ontstaan van dat protestantisme (15e/16e eeuw) eens een stuk meer te gaan verstaan als een onrechtstreeks gevolg van het ‘schisma’ tussen Constantinopel en Rome. Het bestaan van ‘Oosters-Katholieke kerken’ illustreert dat er ook in de orthodoxie altijd pogingen waren om de eenheid van de christenheid te herstellen. Het draaide eropuit dat ze hun Griekse liturgie mochten behouden, dat Rome ze ‘inlijfde’ en dat was dan dat.
Ik denk dat protestantse kerken er goed aan zouden doen eerst sterk toenadering te zoeken tot de Byzantijnen… zij hadden de meest bloeiende, de rijkste voortzetting van het christendom en – hoewel alles bekeken moet worden – toonden zij in hun traditie en liturgie over de eeuwen een diep verlangen naar een redelijk consequent volgehouden Bijbel-literaire trouw die al eens doet denken aan het protestantse beginsel ‘sola scriptura’.
Algemeen zou een zoeken naar meer liturgische eenheid tussen protestanten en orthodoxen een op grote schaal ongeziene wederzijdse dynamiek teweeg kunnen brengen. Het oude christendom erkende 5 patriarchen, waarvan het later gevallen ‘Rome’ er ééntje van was. Die Orthodoxen leunen cultureel het dichtst aan bij het Grieks als Bijbeltaal, de oorspronkelijk Griekse liturgie, enz. …
Bovendien – nu met de Griekse crisis – zou zo’n initiatief ook vanuit sociaal-christelijk oogpunt zeer wenselijk zijn.
Ik hou om vele redenen pleidooi voor een grootse orthodox-protestants concilie waar de paus van Rome eventueel ook een waarnemer naar toe kan sturen… maar dat is in eerste instantie misschien niet eens nodig. ‘Eenheid’ in de christenheid moet voor alles Bijbels gefundeerd zijn en Rome staat met haar vasthouden aan scheve historische en hysterische machtsclaims te ver af van hoe een kerk Bijbels hoort gedefinieerd te zijn: als er twee of meer in Mijn Naam verenigd zijn; ben Ik in hun midden.
Protestantisme en orthodoxie staan daar institutioneel al zo ver van af… voor de claims die de Roomse kerk zich als instituut in dat oude schisma heeft aangemeten en tegen beter weten in blijft cultiveren… is het een onmogelijke opdracht, vrees ik: ze zou een aantal pauselijke pretenties moeten ontmantelen.
Ik vrees dat het tijdverlies is daarin te willen investeren. Maar een mens uit een katholieke traditie kan best een geloofsgenoot zijn… daar gaat het niet om. Institutioneel is het hopeloos en ook zinloos, vrees ik, te willen investeren in zo’n ‘hereniging’.
[…] dat ‘wij’ ook katholiek zijn, zoals de protestanten en en de evangelischen weleens plegen te doen. Weliswaar is de RKK de grootste kerk, maar het aantal leden zegt gelukkig niets over de juistheid […]