Categorieën
Boekbesprekingen

Verzameling apocrypha aanwinst voor boekenkast

Gelijktijdig met de NBV kwam ook de Naardense bijbel uit. Waar de NBV zich richtte op begrijpelijk taalgebruik en een Nederlandse zinsbouw had de Naardense vertaling juist als doel een zo letterlijk mogelijk vertaling te geven. Dit monnikenwerk van Pieter Oussoren bleek desondanks verrassend goed leesbaar en werd door vriend en vijand (zijn die er überhaupt?) geprezen. Ten opzichte van de NBV misten de deuterocanonieke boeken echter wel. Dat is rechtgezet met Buiten de vesting, die naast de deuterocanonieke nog meer apocriefe literatuur bevat.

Naast de vertalingen bevat Buiten de vesting ook een drietal essays over deze apocriefe literatuur. Gewend als ik ben om van kaft tot kaft te lezen heb ik die tot mij genomen, maar ze zijn niet echt blijven hangen, daarvoor hoef je het boek mijns inziens niet te kopen. Toch is het een aanwinst voor de boekenkast en natuurlijk vooral voor de lezer zelf.

Bij elkaar worden (fragmenten van) veertig boeken vertaald. Fragmenten van, want van sommigen teksten zijn alleen fragmenten bewaard gebleven, terwijl andere teksten, zoals bijvoorbeeld Henoch, zo lang zijn dat ervoor gekozen is maar een deel op te nemen, om een idee te krijgen van de hele tekst. Oussoren werd deze keer overigens geholpen door Renate Dekker die de Koptische teksten heeft vertaald.

Dat wat betreft de inhoud, maar waarom is het een aanwinst voor je boekenkast? Hiervoor zijn twee redenen te geven. Ten eerste zijn de teksten zelf het lezen waard. Wist je dat de test op vreemdgaan uit Numeri 5 is toegepast op Maria, waarmee meteen werd vastgesteld dat ze echt een maagd was?

We kennen allemaal het verhaal van Petrus die Rome wil ontvluchten omdat hij zijn leven niet zeker is, Jezus tegenkomt (Quo vadis enz.) en dan vervolgens teruggaat. Maar wist je ook dat hij zijn leven niet zeker was omdat hij een aantal hooggeplaatste vrouwen had bekeerd die vervolgens geen seks meer wilden hebben met hun echtgenoten.Volgens de auteur van de handelingen van Petrus en ook volgens een flink aantal andere in dit boek opgenomen teksten was dat normaal voor een christen. Niet zo gek dat Petrus nogal wat vijanden maakte en dus zijn leven niet zeker was, want die hooggeplaatste vrouwen hadden uiteraard ook machtige mannen.

De tweede reden om Buiten de vesting te lezen is dat het meer zicht geeft op ontwikkelingen in het jodendom en christendom. Voor ons is het bijna niet mogelijk om Buiten de vesting te lezen zonder daarbij de bijbelverhalen in je achterhoofd mee te laten spelen. Waar die bijbel zelf al een ontwikkeling van het godsbeeld laat zien, wordt dat met deze literatuur nog duidelijker.

Zeker de nieuwtestamentische apocrypha laten zien dat men in de eerste eeuwen ook heel anders tegen Jezus heeft aangekeken. In de meeste evangeliën, zoals bijvoorbeeld dat van Thomas, is Jezus’ dood en opstanding opvallend afwezig en krijgt Jezus’ boodschap juist alle ruimte. We zien ook veel legendarische ontwikkelingen, vooral in het materiaal over Jezus’ jeugd en de handelingen van diverse apostelen.

Buiten de vesting geeft daarmee een mooi beeld van de diversiteit van het vroege christendom, hoe groepen christenen een heel ander beeld hadden van Jezus en wat het betekende om christen te zijn. Het is boeiend om te lezen hoe bekende elementen soms in een andere context worden geplaatst of een andere interpretatie kunnen krijgen. Deze verzameling apocriefe boeken laat je daarom uiteindelijk ook met een nieuwe blik naar de bijbelverhalen zelf kijken, ze worden meer in hun eigen tijd en context geplaatst. En dat maakt Buiten de vesting nog waardevoller dan de schat aan verhalen zelf die het boek bevat.

Als ik ergens kritiek kan hebben is het dat bijvoorbeeld de herder van Hermas en de brieven van Clement missen, teksten die volgens sommige vroege christenen op gelijke voet stonden met de nu canonieke boeken. En dat sommige teksten dus slechts gedeeltelijk zijn vertaald en opgenomen. Alhoewel je dat tenminste in staat stelt op wel alles van kaft tot kaft te lezen zonder dat het al te saai wordt: elk nadeel blijkt ook weer zijn voordeel te hebben…

Buiten de vesting
Pieter Oussoren en Renate Dekker
Skandalon Uitgeverij B.V.
620 pagina’s
Prijs:  52,50

Bram van Dijk

Door Evert te Winkel

Initiatiefnemer van Vrijzinnig Evangelisch. Ooit een wat zurige bijna-ex-evangelische, inmiddels opbouwend-kritisch evangelisch. Probeert aardiger te zijn.

18 reacties op “Verzameling apocrypha aanwinst voor boekenkast”

Tjonge jonge, het artikel begon goed, maar als je de gnostisch aandoende logia van Thomas ook evangelie noemt en suggereert dat Jezus boodschap daar alle ruimte krijgt…, dan zie ik weer hoe de boze sluw z’n leugens weet te slijten. Jammer dan vrijzinnig evangelisch zich daarvoor leent.

@Bram,

Bedankt voor je interessante recensie. Als aanvulling wilde ik zeggen dat de diversiteit van het christendom ook al in het Nieuwe Testament voorkomt, zoals James Dunn uitvoerig beschrijft in 1 van zijn boeken, namelijk: http://www.amazon.com/Unity-Diversity-New-Testament-Christianity/dp/0334029988

De apocriefen maakte de diversiteit wellicht te groot, waardoor de canonvorming een geslaagde poging deed om toch enigzins de grenzen van het orthodoxe geloof aan te geven. Dit wellicht ook mede als reactie op Marcion die een te drastische inperking wilde maken van de correcte geschriften. In ieder geval geeft dit boek van Oussoren een goed beeld van de historische context van de vroege kerk, wat voor iedereen (ook de tegenstanders van gnostische geschriften) leerzaam kan zijn.

@Spoorzoeken

als je de gnostisch aandoende logia van Thomas ook evangelie noemt en suggereert dat Jezus boodschap daar alle ruimte krijgt…, dan zie ik weer hoe de boze sluw z’n leugens weet te slijten.

Ach ja, de boze heeft mij inderdaad al een tijdje in zijn macht 😉 Ik beweer overigens niks over de historische betrouwbaarheid van deze apocriefe geschriften. Net als bij de canonieke gaat het om de boodschap van Jezus door het filter van de evangelist in kwestie.

@Mark Peter

Als aanvulling wilde ik zeggen dat de diversiteit van het christendom ook al in het Nieuwe Testament voorkomt, […]
De apocriefen maakte de diversiteit wellicht te groot, waardoor de canonvorming een geslaagde poging deed om toch enigzins de grenzen van het orthodoxe geloof aan te geven. Dit wellicht ook mede als reactie op Marcion die een te drastische inperking wilde maken van de correcte geschriften.

Het eerste ben ik het helemaal mee eens, en ik noem ook wel even de ontwikkeling van het godsbeeld binnen de canonieke geschriften. Het tweede geeft denk ik een wat te pragmatische kijk op de canonvorming. Inderdaad heeft Marcion de eerste canon voorgesteld en heeft dat natuurlijk een flinke stimulans gegeven aan het hele proces van canonvorming. Maar dat de diversiteit “te groot” werd en de beperking van het “orthodoxe” geloof moest worden gemaakt gaat te veel uit van het verhaal van de overwinnaar van deze twisten, alsof dat de enige echte apostolische vorm van christendom was.
Als je hier interesse in hebt is Lost Christianities van Bart Ehrman een aanrader.

Wel ja, en nu gaan we zeker met z’n allen ook mog eens Bart Ehrman lezen. Fijn al die verlichte geesten hier. 🙁 Wat wil die mijnheer Ehrman eigenlijk? Hij heeft van geen één bijbelboek een commentaar geschreven. Fijne nieuw testamenticus is dat.

@Bram van Dijk
De sceptici noemen al die verschillende luitjes uit de eerste eeuwen voor het gemak meteen maar even christen. Dank je de koekoek. Dan ben je er gauw klaar mee. Maar zo makkelijk kom je daar niet mee weg. Gnostici moesten niet geheel toevallig niets van de historische Jezus hebben. En ja, filters zijn belangrijk. Bewuste keuzes trouwens ook.

@Spoorzoeken
Ehrman afserveren omdat hij geen commentaar heeft geschreven is nogal onzinnig. Dat heeft met zijn vakgebied te maken, hij is geen exegeet (tekstuitlegger/commentarenschrijver) maar heeft zich verdiept in het reconstrueren van de originele tekst van het NT, op de vraag welke variant van de duizenden handschriften die we hebben als origineel is aan te merken. En daarin staat hij wereldwijd bekend als een van de besten in dat veld.

De sceptici noemen al die verschillende luitjes uit de eerste eeuwen voor het gemak meteen maar even christen. Dank je de koekoek.

Welk criterium zou jij willen aanhouden om te bepalen of iemand wel of niet een christen is? Als deze mensen zichzelf als christen beschouwden, kan ik dan vaststellen dat ze dat eigenlijk helemaal niet waren? En belangrijker nog, als de (proto-)orthodoxe tegenstanders van bijvoorbeeld de Ebionieten of Gnostici ze als christenen (zij het ketterse christenen) beschouwden, dan lijkt het mij een uitgemaakte zaak.

Deze mensen volgden Jezus op een manier die zij dachten dat de goede was, en dat is mijns inziens zo’n beetje de definitie van christen zijn.

Ehrman staat wereldwijd bekend als een onzinnige muggenzifter op niets af.
Je kunt gewoon aan iemand vragen of hij/zij christen is. Criteria zijn er genoeg. Ik neem aan dat jij een bijbel hebt? Al dan niet de Naardense vertaling. 🙂

Hoeze eigen gelijk? Iets waar jij blijkbaar geeen last van hebt, maar niet heus.
De video al gezien? hHet is niet mijn gelijk, maar het gelijk van de wereldwijde christelijke kerk. Ik denk dat je daar een probleem mee hebt, en niet mij.