“Waar vind je die christenen nog die dagelijks bij elkaar komen?”, vraagt Robin Effing (@socialekerk), in analogie met de eerste christengemeente, als hij het onderwerp van de avond inleidt. Online, is zijn antwoord. Christenen ontmoeten elkaar op Facebook, Twitter, Youtube en Instagram. Zo anekdoteert Effing dat de pagina op Facebook met de meeste interactie Jesus Daily is, op de LinkedIn-pagina van de Ted-talks is de vraag “do you believe in God?” de meest populaire discussie.
Bronkerk
Via Twitter zag ik dat Robin Effing een lezing zou geven in Ugchelen, een wijk precies aan de andere kant van Apeldoorn en daarmee voor mij op fietsafstand. Ik volg Robin Effing al enige tijd, ben zeer geïnteresseerd in online kerk en kerkvernieuwing, maar was er nog niet in geslaagd om hem zelf de hand te schudden. Deze lezing is daar een goede gelegenheid voor. In een uur tijd behandelt Effing de onderwerpen waarom en de praktijk, na de pauze bespreekt hij kort zijn eigen onderzoeken en bespreken we gezamenlijk verschillende stellingen.
In een bijzaaltje van de Bronkerk (@bronkerk) staan stoelen en tafels klaar, bezoekers worden getrakteerd op koffie of thee en koek. Een paar weken eerder was ik nog in de kerk geweest vanwege een begrafenis. Nu voor een tweet-up.
“Online is dan ook geen vervanging van offline,” legt Effing uit. “Sterker, door sociale media stappen mensen sneller op de fiets of in de auto om elkaar in het echte leven (irl) te ontmoeten.” Dat gegeven geldt ook voor de kerk, blijkt onder andere uit onderzoek van Sven Wielstra (@SvenWielstra), waar Effing over uitweidt. Essentieel blijkt dat de kern van de kerk de samenkomst is, dat dus online een toevoeging is. Andere succesfactoren voor online kerk-zijn (of online aanwezigheid van de kerk) is dat de kerkleiding actief participeert, dat de toon van gesprekken positief is en dat er meerdere communicatietypen gebruikt worden.
Netwerksamenleving
Door als kerk op sociale media aanwezig te zijn, kan de kerk beter aansluiten op de veranderende samenleving, meent Effing, al is het niet automatisch de oplossing. “Er vinden ingrijpende veranderingen plaats in de kerk samenleving. Tegenwoordig ben je als christen eerder een uitzondering,” zegt hij. “Het was wel grappig. Toen ik vanmiddag even belde voor de route, bleek de kerk ‘midden in het dorp’ te staan. Voor de kerk als gebouw klopt dat, maar de kerk als kerk is niet nu langer in het midden van de samenleving, vaak niet tenminste.”
De trend is dat veel mensen minder en anders met elkaar verbonden zijn, netwerksamenleving is het nieuwe toverwoord. “Nieuw is dat de concurrentie op levensbeschouwelijk gebied toegenomen is”, vertelt Effing. Ook is de samenleving veel minder lokaal georiënteerd: “We kunnen als kerk niet langer territoriaal werken. Levensbeschouwing wordt veel verder weg gezocht, waardoor kerk en samenleving minder goed op elkaar aansluiten en participatie minder vanzelfsprekend is. Dat is de context. Tegelijkertijd: we hebben wat te melden, veel jongeren lopen met de ziel onder de arm.”
Veel jongeren zijn niet aanwezig bij de lezing, ik was er wel zeker van dat ik de jongste was, het grootste deel van de aanwezigen naderde de pensioenleeftijd of was deze zelfs al gepasseerd. Zelfs een ‘hip’ onderwerp lijkt de jongeren nog niet in groten getale naar de kerk te trekken. Opvallend is dat ongeveer de helft van de toch niet jonge aanwezigen op sociale media zit en Twitter even sterk vertegenwoordigd is als Facebook. Twitter is een stuk kleiner in omvang dan Facebook.
Eenheid vergroten
Zomaar op sociale media zoals Facebook of Twitter gaan is niet de oplossing voor de veranderende rol van de kerk, er moet wel een strategie achter zitten. Robin Effing heeft praktijkonderzoeken gedaan bij een politieke partij, bij het Apostolisch Genootschap en bij de rooms-katholieke parochie Plechelmus, een samenvoeging van negen parochiën. “Bij Plechelmus telde ik op een gegeven moment het aantal keer dat het over Jezus, Christus of God ging op de sociale media. Ik kwam op vier keer, waarbij ‘Jezus’ een keer in negatieve zin gebruikt werd. Het doel van de sociale media, was volgens de bestuurders juist om mensen bij Christus te brengen. Dat hield hen wel een spiegel voor.”
Het doel van social media was bij Plechelmus om de eenheid te vergroten, de negen voormalige parochiën waren nog erg herkenbaar. “Er waren subgroepen, de contacten tussen de verschillende groepen waren erg broos en de verschillende lokale groepen erg verspreid.” Sociale media zouden dit moeten oplossen. “De verwachtingen waren erg hoog, die heb ik moeten temperen. Sociale media zijn niet,” benadrukt Robin Effing, “echt niet de redding van de kerk.” Door het gebruik van sociale media nam de afnemende betrokkenheid iets minder af, maar door Facebook nam het contact tussen de subgroepen wel toe. “Je hebt realistische verwachtingen nodig, relaties vragen veel tijd en aandacht, ook op Facebook.”
Betrokkenheid
“Bij de politieke partij bleek sociale media zelfs helemaal geen positief effect te hebben. Er was geen strategie, geen beleid. Hoe meer politici op sociale media zaten, bleek uit het onderzoek, hoe lager de betrokkenheid.”
Het Apostolisch Genootschap had al een grote betrokkenheid, Robin Effing; ‘was die er in mijn kerk maar’, maar wilde deze betrokkenheid ook in de toekomst houden. Daarvoor zetten ze social media in. De betrokkenheid veranderde niet, wel groeiden de twee subgroepen (ouderen en jongeren) naar elkaar toe. ‘Bonding’, dus het opbouwen van relaties, werkt offline beter.
Essentieel is, laat Effing met een schema zien, dat je een strategie hebt. Wil je jezelf aan de buitenwereld presenteren, wil je missionair zijn? Dan moet je de Facebookpagina of de Twitteraccount opengooien, laten zien wat je doet. Is het bedoeld om als gemeenschap naar elkaar toe te groeien, dan is een gesloten Facebookgroep nuttiger.
“Online is geen eindpunt”, zegt Effing tijdens het bespreken van de stellingen, in dit geval over MijnKerk. “Het is een beginpunt, het kan nieuwsgierigheid opwekken en een overbrugging vormen.”
De stelling ‘Jezus zou nu Twitter gebruiken om zijn boodschap te verkondigen’ zorgt voor de meeste gespreksstof. Ja, menen verschillenden. Zeker de zaligsprekingen lijken mij tweetwaardig. “Wie zou er nog eerder dan Jezus op Twitter zitten?” vraagt Robin Effing. Paulus (@Apostel_Paulus), weten verschillende bijbelvaste luisteraars. Paulus laat geen middel onbenut om het evangelie te verkondigen.
Over Robin Effing:
Robin Effing (@Robineffing) is docent sociale media aan Saxion Hogeschool in Enschede en promoveert in deeltijd aan de Universiteit van Twente. Hij is katholiek theoloog.
