Dankwoord

Promovendus Jerke de Vries knipte een aantal pagina’s uit zijn proefschrift, omdat hij door de decaan van zijn studie voor de keuze gesteld werd deze af te plakken of niet te promoveren. Deed De Vries dan tegenwetenschappelijke beweringen in zijn proefschrift? Riep hij op tot daden die moreel afkeurenswaardig zijn? Nee, hij citeerde Augustinus op het schutblad en richtte zich in zijn dankwoord tot God.

Dit kan niet door de beugel, volgens de regels van de Wageningen University & Research Centre (WUR) en daarom moesten passages verwijderd. Hoe absurd is dat eigenlijk?

Lees de update over de petitie en over de reactie van de WUR.

Methodologisch atheïsme
Er kunnen heel goed redenen zijn om verwijzingen naar God uit een proefschrift te schrappen. Een proefschrift is uiteindelijk een groot betoog, waarbij bekende en onderzochte feiten de argumenten vormen die uiteindelijk naar een conclusie leiden. Niet alleen de conclusies, maar ook de argumenten dienen binnen het wetenschappelijk of wetenschapsfilosofisch kader te passen. Een onderdeel van het wetenschapsmethodologie is het methodologisch atheïsme, dat wil zeggen: God wordt niet als mogelijke oorzaak meegenomen om een fenomeen te verklaren. Daarbij maakt het niet uit of een wetenschapper in een God gelooft of niet.

Dit methodologisch atheïsme is nuttig, het voorkomt in theorie dat mensen over een bepaald fenomeen zeggen: dat doet God, dus we hoeven er geen verklaring meer voor te zoeken, een houding die de wetenschap veel kwaad zou doen. Overigens moet dat risico niet overdreven worden, zo meende Newton dat het God was die de hemellichamen beweegt, maar dat weerhield hem er niet van om met de leer van de zwaartekracht op de proppen te komen, die verklaarde hoe God dan de hemellichamen beweegt. Om hier niet in al teveel detail op in te gaan: Het is goed om in ieder geval zeer terughoudend te zijn in het schrijven over God in proefschriften, tenzij het de theologie of de filosofie betreft en God zelf onderwerp van gesprek is.

Psalm 111
Maar, buiten de argumentatie en de conclusies van een proefschrift om, in het niet-wetenschappelijke gedeelte, geldt dit allemaal niet. Volgens Karl Popper moet wetenschappelijk onderzoek niet beoordeeld worden op de inspiratie ertoe, maar op de wijze van verdediging ervan. De inspiratie mag op iedere manier volstrekt buitenwetenschappelijk zijn, zolang de argumentatie maar langs wetenschappelijke lijnen uitgevoerd wordt. Het is dus in geen geval zo dat godsgeloof wetenschap in de weg zou staan of dat atheïsten betere wetenschappers zouden zijn. Het methodologisch atheïsme geeft daar ook geen aanleiding toe. Het weren van God uit het niet-wetenschappelijke deel van proefschriften, zoals in dankwoorden of schutbladen, moet daarom in dezelfde lijn worden gezien als de negatieve persaandacht rond Onno van Schayk na zijn claim een genezingswonder te hebben meegemaakt een jaar geleden of het ontslag van de Vlaamse wetenschapper Fernando Pauwels (inmiddels heeft hij samen met nieuwe rector Rik Torfs de zaak bijgelegd, 04-03-’14; 13.00 uur) om geloof in genezing enkele maanden later.

Nu is de ophef rond Van Schayk nog enigszins te begrijpen, men verdacht hem ervan zijn werk als medisch onderzoeker minder serieus te nemen omdat hij in genezingswonderen gelooft. Het is de vraag of dat terecht is, maar in ieder geval hebben zijn geloofsopvattingen en zijn wetenschappelijke carrière wel raakvlakken. Wat inhoudelijk het probleem is met geloof in God en onderzoek naar het gebruik van mest voor het verbeteren van de landbouwproductie, is mij in ieder geval niet duidelijk. Net zo curieus is voor mij het schrappen van Initium sapientiae timor Dei; laudatio eius manet in saeculum saeculi (Psalm 111:10) uit een proefschrift over partijautonomie in het relatievermogensrecht.

De laatste werd uiteindelijk toch weer toegestaan, niet omdat het weren van religieuze dankwoorden onrechtmatig zou zijn, maar omdat de reglementen niet aangeven dat religieuze dankwoorden geweerd worden. De principiële zaak: of er reden is om religieuze uitingen in proefschriften toe te laten of er juist te weren, werd niet besproken. Betreffend promovendus Fred Schonewille wijt het aan seculier fundamentalisme.

Redenen
De WUR heeft besloten om alle verwijzingen naar religie te verbieden. Dat is een vergaande maatregel, maar of het ‘seculier fundamentalisme’ is, is een andere vraag. Ik bezig de term ‘politiek correct’ niet graag, hier zit in mijn ogen teveel waardeoordeel in, maar hier lijkt het me dat de WUR teveel meegaat in een politiek correcte denktrant, waarin religie met al teveel wantrouwen bekeken wordt.

Decaan Van Arendonk legt niet uit welke redenen hij heeft om religie te weren uit proefschriften, helaas. Hij zegt alleen dat onder de vlag van de WUR, proefschriften vallen daaronder, uitingen van politieke of religieuze aard niet passend zijn. Ik snap die opmerking niet zo goed, als politieke of religieuze uitingen onder de vlag van een universiteit niet passen, onder welke vlag dan wel?

“Het is een vermaard gegeven, het dankwoord is absoluut en onafstrijdbaar het meest gelezen deel van een doctoraat,” schrijft Sven Maerivoet in 2006 in het dankwoord van zijn proefschrift (pdf), waarin hij overigens ook zijn geliefde bedankt. Je vraagt je toch af of Wageningen bang is imagoschade te lijden als buitenstaanders in dankwoorden verwijzingen lezen naar God. Ten slotte is citeert De Vries alleen maar uit Augustinus, een zeer gerenommeerd en invloedrijk denker, en dankt hij God in zijn dankwoord. Daar is niets tegenwetenschappelijks aan.

Er zijn sommigen die alles wat gelovigen doen, denken en publiceren met wantrouwen bekijken. Een universiteit moet niet anticiperen op die houding, als zij inhoudelijk achter een proefschrift staan (en dat doen ze, anders zouden ze de promotie niet doorzetten), dan doet een dankwoord daar niets aan toe of af.

»«

Update, dinsdag 4 maart 2014, 15.27 uur: Inmiddels heeft ene Sebastiaan Reuijl een petitie ingediend met het verzoek aan de WUR om het beleid rondom religie in dankwoorden van proefschriften te wijzigen. Hij verwijst daarvoor naar de Grondwet, hoewel ik me afvraag of universiteiten aan de Grondwet gebonden zijn. Ik teken zelf de petitie niet.

Update, donderdag 13 maart 2014, 14.45 uur: Natuurlijk wil ik graag geloven dat het door dit geweldige stuk komt, maar die kans is vanzelfsprekend klein, maar de WUR heeft bakzeil gehaald en besloten de reglementen aan te passen: religieuze en politieke statements mogen vanaf nu weer in het dankwoord van proefschriften. Dat meldt De Volkskrant vandaag. Ik ben hier blij mee, maar verbaas me er helaas wel enigszins over dat de woordvoerder meldt dat ‘commotie en emotie’ de reden was de reglementen te wijzigen, terwijl de ratio er ruimschoots voldoende aanleiding toe gaf en geeft. Maar ja, dat is een detail. Trouw bericht overigens uitgebreider, en klaarblijkelijk ook eerder, over de koerswijziging van de WUR, waarin de WUR meldt dat de kritiek voornamelijk van binnen kwam.