Categorieën
Media

Mensen weten steeds minder. Zeven redenen waarom dat een probleem is

ForumC op het X-noizz Flevofestival in 2011, blijf vragen, blijf twijfelen
Tijdschriften van ForumC, religiejournalistiek, op het X-noizz Flevofestival in 2011, foto: Archief

Over dertig jaar zijn alle theologen religiewetenschapper geworden en is de religiejournalistiek verdwenen. Cultuurtheoloog Frank Bosman schetst dit beeld, voor sommigen apocalyptisch, voor anderen paradijselijk, in een interview met Elze Riemer op NieuwWij. De toekomst van de religiejournalistiek valt moeilijk te voorspellen, de pessimistische schets van Bosman mag dus met een korreltje zout genomen worden, maar dat mensen bij het verdwijnen ervan alleen maar minder zullen weten, spreekt voor zich. Daarom nu zeven redenen waarom het een probleem is als religiejournalistiek verdwijnt.

1. Religie is alles
Het geloof in God is bij veel religies het eerste waar men het eerste aan denkt, zeker als westerse buitenstaander. De kern van de religie zou voor christenen de christelijke God zijn, voor moslims Allah, voor joden JHWH, hindoeïsten passen al wat minder in dat plaatje en boeddhisten geloven niet in een god en zijn daarom aanhangers van een filosofie, niet van een religie.

Deze misvatting is weliswaar begrijpelijk, maar daarmee niet marginaal. Zo begint bijvoorbeeld The Eastern Orthodox Church; it’s thought and life (Ernst Benz) niet bij geloof in God, niet bij de leer van de kerk, niet bij Jezus, niet bij Paulus en zelfs niet bij de kerkhistorie, maar bij de iconen. Religie gaat niet slechts over God, maar gaat over het menselijk leven als geheel, over hoe de wereld in elkaar steekt, over moraal, over kleur, licht en fenomenologie.

Uiteindelijk gaat het zelfs over kenleer. Henk Geertsema hield in 1985 zijn inaugurele rede over ‘Horen en zien: Bouwstenen voor een kentheorie’, waarin hij de traditionele metaforen van het zien (de grot van Plato, inzicht verkrijgen enz.) vervangen wil door metaforen die bij het horen horen, waarvoor hij te rade gaat bij de joodse traditie. Kennis ontwikkelt zich niet doordat ons inzicht groter wordt, doordat ons de schellen van de ogen vallen, doordat ons denken eindelijk helder wordt, maar doordat we eindelijk de woorden horen die bij onze werkelijkheid passen. Om een lang verhaal kort te maken: Religie wordt veel meer recht gedaan door het te zien als een manier van leven, die dan ook heel het leven raakt, dan als een geloof in een specifieke God of in specifieke dogma’s, hoewel het zeker waar is dat het geloof niet zonder die dogma’s kan.

2. Religie jeukt
Als kranten over religie schrijven, dan is dat vaak omdat een religieuze groep of persoon weer eens een in de ogen van de krant achterlijk standpunt inneemt. Religie komt niet veel positief in het nieuws. Dat is niet vreemd, naast dat de nieuwsmedia van nature meer gericht zijn op incidenten, zijn ook de leringen en moralen van religie op zichzelf vaak onplezierig: ze beperken individuele vrijheid, leggen strenge regels op en vragen mensen om te geloven in onvoorstelbare zaken. Steeds is het zoeken hoe met religieuze beginselen in een maatschappij om te gaan en hoe religieuze beginselen en wetenschap tot elkaar te verhouden. Voor wie gelooft zorgt religie steeds voor wrijving en voor wie niet gelooft ook. Als mensen niet meer met religie in aanraking komen, dan belemmert hen dat om verder te denken.

3. Religie spoort aan tot nieuwsgierigheid

James Hannam God's Philosophers
.

Een van de meest interessante boeken van de afgelopen jaren is God’s Philosophers van James Hannam, een rooms-katholieke historicus. In dit boek betoogt hij mede dat de middeleeuwse theologen, filosofen en vroege wetenschappers en enorme invloed hebben gehad op het ontwikkelen van de moderne wetenschap: “This book will show just how much of the science and thechnology we now take for granted has medieval origins.” Het was het de vaste overtuiging van de middeleeuwers dat hun God 1. een God van orde is en 2. almachtig schepper van alles. Deze vaste overtuiging leidde ertoe dat deze denkers op zoek gingen naar de vaste natuurwetten, zoals die bij een God van orde passen. Dat heeft de wetenschap een enorme vlucht doen nemen (en ja, ik vergeet niet dat religie niet altijd een kracht is ter bevordering van wetenschap).

Maar niet alleen op wetenschappelijk gebied zorgt religie voor vooruitgang. Over het algemeen is religie een bron van verwondering, of in ieder geval een antwoord op die verwondering. Door religie kan je delen van de werkelijkheid zien die anders verborgen zouden blijven. Voor wie nooit in aanraking komt met religie, blijft deze ‘extended’ werkelijkheid echter verborgen.

4. Je bent zelf raar

(c) free stock photos, vlieg close up
Evolutie als geheel is ingewikkeld, foto: Free-stock-photos.com

Even serieus. De wereld is ingewikkeld en hoe meer we weten, hoe ingewikkelder die wordt. We hebben al de quantummechanica en er wordt steeds meer gesproken over multiversa en de gedachte dat het universum na miljarden jaren uitdijen, na verloop van tijd weer zou inkrimpen. Een deel hiervan is de status van hypothese nog niet eens waard, voor zover ik dat kan inzien, maar dat dit voor jan-met-de-pet niet allemaal te begrijpen is, staat buiten kijf. Sterker: Volgens René Fransen begrijpen veel mensen het grote geheel van de evolutietheorie óók niet.

Journalistiek heeft als taak om uit te leggen dat niet alles te begrijpen is en dat verwondering soms een betere houding is dan scepticisme. Religiejournalistiek is meer dan welke journalistiek ook geschikt juist daarvoor.

5. Heel de wereld is religieus
Recent viel atheïstisch filosoof Maarten Boudry het boek God Bewijzen en in haar kielzog alle religieuze intellectuelen weer eens op voorspelbare wijze aan: Atheïstische filosofen zijn zeer welwillend naar de gelovigen die hun eigen achterlijkheid niet kunnen inzien, maar die welwillendheid is niet terecht en gelovigen zijn ook nog eens intellectueel oneerlijk (hij zei overigens ook verstandiger dingen, hoor). Een terecht boze Stefan Paas reageerde hierop. Nadat hij eerst laat zien hoe de persoonlijke aanvallen van Boudry in elkaar steken, gaat hij in op verschillende ontwikkelingen rond religie in de afgelopen decennia, waarbij hij dat deel met de volgende woorden samenvat:

Dit debat is alleen al noodzakelijk omdat er ook sprake is van toename van atheïsme en wel vooral in het Westen. Dit kan leiden tot groeiend onbegrip tussen de verschillende delen van de wereld. Het is daarom noodzakelijk dat in het Westen deskundigheid op het gebied van religie blijft bestaan, evenals begrip voor religiositeit. Stereotype beelden helpen daarbij niet. Hieraan hebben de nieuwe atheïsten echter geen boodschap.”

In het westen dreigt een religieus analfabetisme te ontstaan, waardoor we de rest van de wereld niet meer begrijpen. Niet alleen de rest van de wereld, maar ook een groot deel van onze eigen Nederlandse bevolking. Dit wordt al voorzichtig zichtbaar in de eerdere discussies over bijvoorbeeld niet-inenten binnen bepaalde gereformeerde groepen. Onbekend maakt onbemind, geldt in veel gevallen, en de onwetendheid over religie wordt in Nederland wel erg groot. Ook atheïsme, dat zich tegen religie keert, kan niet begrepen worden zonder kennis van de religie waar atheïsme zich tegen keert, betoogt Taede Smedes onder andere in zijn reactie op Frank Bosman. Slechts goede religiejournalistiek kan onze geliefde bevolking van verdergaande domheid behoeden.

6. THEISM IS THE FUTURE OF JOURNALISM!
De bullshitgenerator [blank] is the future of journalism heeft wel een punt, het belang van journalistiek is niet zelf-evident en kan ook niet bewezen worden. In feite is de claim dat een geïnformeerde samenleving beter is dan een ongeïnformeerde of weinig-geïnformeerde samenleving pure dogmatiek. Wij, als moderne mensen, staan daar natuurlijk boven. Toch?

Theism is the future of journalism
screenshot

7. We moeten de werkelijkheid bundelen
In de nieuwssector gebeurt momenteel wat in andere bedrijfstakken al eerder is gebeurd: producten worden ontbundeld. Werd de krant vroeger als een totaalpakket verkocht, nu zorgen nieuwe diensten als Blendle, voor de verkoop van losse onderdelen.”

Zo vat De Nieuwe Reporter het betoog van Peter Sprenger accuraat samen, waarin hij betoogt dat de journalistiek moet ontbundelen. Een interessant betoog, hoor. Tot op heden heeft de ontbundeling de journalistiek ook echt gered, hebben we de afgelopen jaren gezien: de kranten bloeien en de online ongebundelde journalistieke initiatieven schieten niet alleen als paddenstoelen de grond uit, maar maken ook nog eens fors winst. Of niet?

Het woord religie stamt van het Latijnse woord religare, dat ‘verbinden’ betekent. Religare verbindt fenomenen uit de werkelijkheid en zorgt dat er een begrijpelijke beeld ontstaat. Zelfs al zou –for the sake of the argument- het beeld dat vanuit religie naar voren komt, niet geheel juist zijn, dan is dat beter dan een werkelijkheid die zich versnipperd aan ons voordoet.

Ja, de journalistiek in kranten is vaak wat versnipperd, wie alleen het nieuws volgt, krijgt een zeer scheef beeld van de werkelijkheid, omdat vooral incidenten en schandalen aandacht krijgen. Tegelijkertijd doen kranten al heel veel om die versnipperdheid tegen te gaan door beschouwingen, analyses en achtergrondverhalen. Tijdschriften zoals De Groene Amsterdammer en Elsevier gaan daar nog veel verder in, het dagelijkse nieuws laten zij vrijwel volledig over aan de kranten om zichzelf op analyse, opinie en beschouwing te richten.

Religiejournalistiek is uitmuntend geschikt om al die analyse, opinie en beschouwing in te kaderen in een beeld van de werkelijkheid die zowel alledaags als onwerkelijk is en waar dus alle mensen zich in kunnen herkennen. Wie kennis zonder kader voorgeschoteld krijgt, weet in werkelijkheid nog steeds niets.

Door Evert te Winkel

Initiatiefnemer van Vrijzinnig Evangelisch. Ooit een wat zurige bijna-ex-evangelische, inmiddels opbouwend-kritisch evangelisch. Probeert aardiger te zijn.