De afgelopen jaren valt het me steeds meer op dat het bon ton is om je als christen af te zetten tegen het christendom of tegen medechristenen, want intolerant!!11! volgens mevrouw Samuel, nogmaals intolerant!!1!! volgens Herman Wegter en ik zou de lijst tot in het oneindige kunnen doortrekken. Vaak is de veronderstelde intolerantie van het christendom de reden, soms vindt men het christendom onredelijk en soms verwijst men vooral naar het zogenaamde historische onrecht van het christendom/christenen. Ik verbaas me juist bij christenen over die houding, zeker als ze zich wel als volgeling van Jezus willen laten voorstaan. Laatst werd ik door een tweet getriggerd mijn gedachten hierover, waar ik al langer mee rondloop, eens goed op virtueel papier te zetten.
Er spelen hier een aantal zaken. Als het over intolerantie gaat, betreft dat over het algemeen dat de regels van het christendom zorgen dat er mensen wel bij horen en mensen niet bij horen. Het gaat dus over ingroup en outgroup. Of die intolerantie gaat vooral over het gedrag van mensen en gaat dan over het historische onrecht van christenen. In het laatste geval neem ik die ook in die groep mee. Als ik het over het historische onrecht heb, bespreek ik eerst welk voorbeelden van historisch onrecht er te vinden zijn en of die ook maar enigszins opwegen tegen het historische goed dat het christendom heeft voortgebracht. Als laatste veeg ik alle zaken die ik eerder heb laten liggen op één stapel.
Intolerantie
Intolerantie is het ergste verwijt dat je tegenwoordig kan krijgen. Daarmee wordt niet de traditionele betekenis van tolerantie bedoeld, namelijk dat je ook verdraagzaam bent naar mensen met manieren van leven die je verafschuwt, maar dat je het gedrag van anderen moet goedkeuren of je op z’n minst moet afzien van morele oordelen over het gedrag van anderen. Tenzij het pedofilie is, het dragen van hoofddoekjes, het aanhangen van bepaalde religies en dergelijke. Kort zou je kunnen zeggen dat intolerantie tegenwoordig betekent dat je geen negatieve morele oordelen over het leven of gedrag van je gesprekspartner mag vellen. Dat heeft overigens meer met overgevoeligheid dan met relativisme te maken.
Is dat de tolerantie waar het christendom het van moet hebben? Als je naar Jezus kijkt: Zeer zeker niet! Als je naar het beeld van Jezus kijkt zoals dat in de evangeliën geschetst wordt, dan is dat zeer ethisch van aard en velt hij veel morele oordelen. Als hij morele oordelen velt over specifieke personen, dan is dat bijna altijd negatief.
Maar Jezus kende geen ingroup en outgroup, toch? Dat valt maar te bezien. Jezus wordt algemeen gezien als iemand die zo hij geen Farizeeër was, toch heel dicht tegen die stroming aanleunde. Zijn boodschap was volgens hemzelf bedoeld voor het Joodse volk. Hij spreek slechts in gelijkenissen tegen het volk en legde de gelijkenissen alleen aan de kleine groep van zijn leerlingen uit (het doet daarbij niet ter zake of dit de twaalf zijn of een grotere groep van zijn leerlingen). Als je in Handelingen leest over Petrus en de Romeinse Cornelius, wekt dat verhaal bepaald niet de indruk alsof Petrus niet naar Cornelius wilde gaan omdat hij Jezus verkeerd begrepen had, sterker: onder de volgelingen van Jezus volgde een protest toen hij Cornelius gedoopt had.
Over die doop, overigens: Het hele vroege christendom wekt de indruk dat de doop de rite de passage is om van outgroep ingroup te worden. Niet voor niets vraagt de Ethiopische minister aan Philippus of er soms wat op tegen is dat hij zich laat dopen en staat Paulus zich er juist op voor dat hij niemand heeft gedoopt (waarna hij met een ellenlange lijst van uitzonderingen komt).
Wat Paulus betreft: Als er iemand is die het ingroup en outgroup binnen het christendom verzwakt heeft, dan is het Paulus wel, met zijn ‘In Christus is er geen onderscheid meer tussen man en vrouw, Jood en Griek en slaaf en vrije’. Maar ook Paulus, een veel groter voorvechter van gelijkheid dan Jezus, is er niet vies van om morele oordelen te uiten over mensen en zelfs om te beweren dat mensen geen volgeling zijn van Christus.
Oftewel: Als je tegen intolerantie bent, op welke manier dan ook, dan moet je daarvoor niet bij Jezus zijn.
Onrecht
Hoe zit het dan met het onrecht dat christenen elkaar en andersgelovigen hebben aangedaan?
Dat christenen anderen kwaad hebben gedaan, is ontegenzeggelijk waar. Ik zou daarover willen zeggen: Bij iedere keer dat je vanwege een paar historische rotte appels een rijkgevulde fruitmand met goed fruit wegwerpt, verlies je vooral steeds meer van het goede. En dat goede is enorm: ziekenhuizen die christenen bouw(d)en, met de liefde de christenen aan anderen geven, de zorg die christenen hadden en hebben voor lepralijders, aids- en hiv-geïnfecteerden, moderne wetenschap, het overbruggen van verschillen tussen etniciteiten en standen in de maatschappij en andere ethische normen.
Als je vraagt naar het kwade, dan zijn de twee zaken die het meest genoemd worden 1. de eerste moderne rechtspraak (Inquisitie) en 2. een viertal oorlogen tegen de Turken (kruistochten). De kruistochten waren wreed, dat is zeker waar, maar ze kunnen niet los gezien worden van de expansie van de Turken in die tijd. Toen de Arabieren nog aan de macht waren, is er geen kruistocht geweest. En in historisch perspectief is de Inquisitie juist een enorme verbetering ten opzichte van eerdere vormen van rechtspraak. En dan geldt nog dat alleen christenen katholieken onder de wetten van de Inquisitie vielen.
Wat blijft eigenlijk nog over? Mijn ervaring is dat de mensen die ik erover gesproken heb die zich tegen het onrecht van het christendom verzetten, zich uiteindelijk blijken te verzetten tegen de regels van het christendom. Dat kan. Er zijn ook regels in het christendom waar ik niet blij van wordt. Over heel veel regels is ook gewoon geen overeenstemming en dat hoeft ook niet altijd.
Laat helder zijn: de houding van sommige christenen in Nederland en de VS tegenover homoseksuelen roept bij mij enorme afschuw op en dan heb ik het nog niet eens over de opvattingen van gelovigen in bijvoorbeeld Nigeria. Maar het is opvallend hoe conservatief jonge, niet-gelovige Nederlanders zijn, zeker de lageropgeleiden. Ja, ze hebben geen problemen met homoseksualiteit en iedereen moet dat allemaal zelf weten, maar homoseksuelen moeten vooral niet in het openbaar zoenen en praat vooral niet over ‘homoseks’. Anders dan deze jonge conservatieven, hebben de conservatieve christenen, waar ik het ook niet mee eens ben, wel over hun standpunt nagedacht.
Juist omdat deze conservatieve christenen een doordacht standpunt hebben, doen hen we hen op geen enkele manier recht als wij ons maar van hen distantiëren. Zolang we als progressieve christenen, want het zijn niet de conservatieven die moeite hebben met de term christen of zich tegen het christendom afzetten, zolang we als progressieven ons distantiëren van de conservatieve christenen, kunnen we gemakkelijk blijven dansen in ons eigen gelijk. Dan kunnen we gemakkelijk roepen dat wij aan de goede kant van de geschiedenis staan. Maar is dat eigenlijk wel zo? Zijn we dan zelf niet de christenen die onrecht doen en dienen we ons dan niet van onszelf te distantiëren?
De buitenwereld
Als we ons in woord en daad verzetten tegen het christendom of tegen onze medechristenen, en duidelijk is dat we daarmee vooral kind weggooien -de vraag is of we ermee überhaupt van het badwater verlost worden-, dan wordt de vraag naar hoe de buitenwereld naar ons kijkt relevant. Er zijn christenen waarmee we het uitdrukkelijk eens zijn en christenen waarmee we het uitdrukkelijk oneens zijn en alles daartussenin. En dat zal altijd zo blijven. En we kunnen daarbij gemakkelijk over historische christenen oordelen, zonder een idee te hebben van de context waarbinnen zij opereerden.
Christenen van alle tijden doen soms dingen die ik verafschuw. De mensen van mijn kerk doen dingen die ik verafschuw en mijn kerk zelf heeft standpunten waar ik persoonlijk niet achter kan staan. Maar buitenstaanders zijn kien genoeg om daar doorheen te prikken en in te zien dat ook christenen geen perfecte mensen zijn. Maar stel dat ik vanwege die (soms grote) onvolmaaktheid de associatie met christenen (en daarmee met 1900 jaar christelijke geschiedenis) wil vermijden, dan word ik zelf wel geacht volmaakt te zijn. Liever associeer ik me wel met het christendom en met al die christenen door de eeuwen heen, dan krijg ik er weliswaar rotte appels bij, maar dan mag ik me ook associëren met al de eeuwen van liefdeswerk. Het goede dat christenen hebben anderen hebben aangedaan en aandoen is ontzettend veel en staat niet ter discussie, bij niemand.
Stel dat ik mezelf zou willen onttrekken aan het kwade dat mensen gedaan hebben uit naam van Christus, maar wel vast wil houden aan het goede, zal ik dan niet het verwijt krijgen hypocriet te zijn? Niet-christenen krijgen door een dergelijke benadering algauw de indruk dat ik wel de lusten van de leuke christenen wil, maar niet de lasten van de minder leuke. Dan geef ik liever toe dat er leuke en niet leuke christenen zijn en dat ik zelf soms wel en soms geen leuke christen ben. Dan geef ik liever aan dat ik soms worstel met mijn medechristenen, maar dat zij daarmee niet minder een medechristen zijn. Dat geeft ook voor niet-christenen de zekerheid dat je hen niet zomaar laat vallen als zij over de schreef gaan. Dat lijkt mij de meest liefdevolle houding.
Nogmaals buitenwereld
Er is nog een prangende reden om niet mee te gaan in het disassociëren van medechristenen: We zijn geen individu. Beter gezegd: Het gaat uit van een individualiteitsbegrip dat niet houdbaar is. Het geloof dat we als individu Christus kunnen volgen, is een typisch evangelisch idee dat geen enkele grond vindt bij Jezus, in de kerkhistorie of in de moderne wetenschap. Om met de laatste te beginnen: Door de historische wetenschap, weten we inmiddels meer over hoe de Bijbel is ontstaan.
De Bijbel is binnen de context van de vroege kerk ontstaan, waarbij in die tijd hele bewuste keuzes gemaakt zijn over welke boeken wel en welke boeken niet opgenomen werden. En zelfs na al die verschillende bewuste keuzes, zijn er verschillende varianten van de Bijbel, de katholieke Bijbel bevat al een aantal boeken die de protestantse niet bevat, waarmee ook een ander beeld van Christus ontstaat. Als je dus zegt Christus te volgen, als individu, dan is toch de vraag of je de katholieke of de protestantse Christus volgt. Maar ook de psychologie heeft laten zien dat individualiteit pas ontstaat binnen een gemeenschappelijke context, dat onze keuzes deels onbewust zijn en dat onbewuste is een resultaat van jarenlange vorming. We zijn wie we zijn, maar niet door innerlijke drijfveren, maar door jarenlang afgericht te zijn door ouders, docenten, vrienden, klasgenoten en meer van onze naasten. En slechts heel beperkt kunnen we dat zelf bijsturen.
Maar ook de kerkgeschiedenis toont aan dat een dergelijk individualiteitsbegrip niet past. Al in Handelingen worden leiders aangesteld om de gemeente te leiden, oudsten, apostelen en profeten. Er zijn gezagsverhoudingen, je komt een vorm van apostolische successie tegen -zelfs in de protestantse Bijbel- en er worden regels wat betreft de ingroup en outgroup vastgesteld. De kerk was een collectieve kwestie en het navolgen van Christus was dat ook, zoals Paulus tegen de gemeente (!) zegt: Wees dan navolgers zoals ik een navolger ben. Geen individuele kwestie, een gezamenlijke kwestie.
Het evangelische individualiteitsdenken is alleen begrijpbaar vanuit Jezus als wat Jezus tegen zijn discipelen zegt geïnterpreteerd wordt als tegen iedereen gezegd. Laat helder zijn, ik geloof dat in de bodschap van Jezus aan zijn discipelen een boodschap voor iedereen zit, ook voor het individu, maar de boodschap van Jezus aan zijn discipelen kan alleen de juiste betekenis voor ons krijgen als wij weten welke status zijn discipelen voor Jezus hadden, namelijk die van toekomstige leiders. En die leiders zijn bedoeld om groepen te vormen en vanuit die groepen Christus na te volgen. Niet individueel, niet zonder onze medechristenen.
Stel dat de tien leerlingen die na Jezus’ dood nog over waren zich van Petrus hadden gedistantieerd? Tenslotte was hij geen leuke leerling en had hij Jezus verschillende malen verloochend. Hadden we dan nog wel een christendom gehad? We zitten samen in hetzelfde schuitje, of we het met onze medegelovigen eens zijn of niet. We moeten hen niet laten vallen, als is het maar omdat we daarmee vooral onszelf schaden.
Één reactie op “Samen christen, niet alleen”
Goede nacht,
ik las uw schrijven en denk dat de persoonlijke relatie met Jezus en het verstaan van de stem van Jezus de basis is voor ieder contact met anderen..tolerantie?…….veeleer bekering hiervan denk ik….door zelf een voorbeeld te zijn….in het volgen van Jezus en 100% vrucht dragen…verdraagzaamheid doet mij meer denken aan Jezus dan tolerantie….ik denk dat er een gemeente gevormd gaat worden die onzichtbaar is voor velen en waar De Heer Leider van is…niet in een kerk of waar dan ook….klaar voor Het Plan…zijn agenda ken ik niet maar mocht ooit face to face met Hem hier op aarde praten….discussies veroorzaken traagheid en vertroebeling in denken….Zijn Stem Overwinning op alle fronten….inderdaad zij die het dichtste bij Hem staan krijgen veel verantwoording door stil te zijn en het Lam te volgen waar het ook gaat……radicaal naar buiten toe optreden ook….ook al kost het misschien je leven….Of je sterft maakt Hij uit. God heeft een aantal regels gegeven, de zogenoemde wetten en inzettingen en verordeningen…zonder de Wedergeboorte en de Heilige Geest kun je deze niet volbrengen….doe je deze dan ben je een voorbeeld voor anderen en zal je zeer groot heten in de Hemelen…Jezus sprak daar duidelijk over….compromis zorgen dat de mens verloren gaat, satan heeft dan een voet in iemands Leven. Terug kijken heeft totaal geen zin…wat er komen gaat is veel veel belangrijker….bent u er klaar voor dat Jezus u gaat oordelen? Weet u of uw buurman behouden wordt? Ik weet dat ik Geoordeeld wordt en Mozes zal mijn aanklager zijn als ik het niet goed doe…Mozes ontving als eerste Zijn Wetten en weet heel goed hoe ze bedoeld zijn….niet als middel om te tolereren maar als middel om te weten wat goed en fout is of goed en slecht, dat wordt nog een lang proces hoor met al de lauwe christenen….God vraagt radicaliteit …..geen tomeloze discussies of zoals de wereld het noemt slap geouwehoer….wijk niet af naar links of naar rechts staat er geschreven……hou je aan wat IK zeg… zegt DE HEERE.